Banqladeşli mühacirlərə səsvermə hüququ: Seçkinin gedişatını dəyişə bilərmi

Dhaka, Banqladeş – Banqladeşin seçki sistemində uzun müddət nəzərdən qaçırılan milyonlarla xaricdə yaşayan vətəndaşlar, o cümlədən ölkə iqtisadiyyatının əsasını təşkil edən miqrant işçilər, ilk dəfə ümummilli seçkilərdə səsvermə hüququna malik olacaqlar. Ölkənin Seçki Komissiyası onların demokratik prosesdə iştirakını təmin etmək üçün addımlar atır. Seçki Komissiyasının hesablamalarına görə, təxminən 15 milyon banqladeşli ölkə xaricində yaşayır, o cümlədən Körfəz ölkələrində, Avropada, Amerikada və Cənub-Şərqi Asiyada yaşayan miqrant işçilər ölkənin ümumi seçici kütləsinin 10 faizindən çoxunu təşkil edir. Onların iştirakını asanlaşdırmaq üçün Seçki Komissiyası "Postal Vote BD" adlı tətbiqlə dəstəklənən poçt bülletenləri sistemini işə salacaq. Bu, keçmiş Baş nazir Şeyx Hasina və onun Avami Liqa Partiyasının 2024-cü ildə kütləvi üsyan nəticəsində devrilməsindən sonra təşkil olunan Banqladeşin müvəqqəti hökumətinin seçki, məhkəmə və qanunvericilik sistemləri daxil olmaqla əsas dövlət institutlarını islah etmək üçün atdığı bir neçə addımdan biridir. Müvəqqəti hökumət 2026-cı ilin fevralına parlament seçkilərini təyin edib, lakin ekspertlər xaricdə səsvermə sisteminin tətbiqinin asan olmayacağı barədə xəbərdarlıq edirlər. Hasina hökumətinin süqutundan sonra keçiriləcək ilk seçkilərdən çox şey asılıdır: Banqladeşin 1971-ci ildə müstəqillik qazandığı dövrdən bəri keçirilən 11 seçkidən yalnız dördü “azad və ədalətli” hesab edilib. Seçki İslahat Komissiyasının rəhbəri Badiul Alam Məcidər Əl-Cəzirəyə verdiyi müsahibədə bildirib: “Proses qara qutu kimidir – əgər orijinallıq və şəffaflıq təmin edilməsə, bütün seçkinin etibarlılığı şübhə altına alına bilər. Bu, geniş logistik hazırlıq tələb edən mürəkkəb bir işdir. Asan olmayacaq və bir seçki dövründə bütün ölkələrdə tətbiq edilə bilməyəcək. Lakin haradansa başlamaq lazımdır.”

Banqladeşli xaricdə yaşayan vətəndaşlar niyə əvvəllər səs verə bilmirdi?

Banqladeş konstitusiyası heç vaxt ölkə xaricində yaşayan vətəndaşları açıq şəkildə səsvermə hüququndan məhrum etməyib. 122-ci maddə seçicilərin səsvermə yaşına çatmış, qeydiyyatdan keçmiş vətəndaş olmasını tələb edir, lakin yaşayış yeri tələbini müəyyən etmir. Lakin 1982-ci il fərmanı seçicilərin öz dairələrində “adətən yaşamalarını” əlavə edib. Bu fərman 2009-cu ilin yanvarında qüvvəyə minən və indiki qanun olaraq qalan Seçici Siyahıları Aktı 2009-un tətbiqi ilə ləğv edildi. Akt xaricdə yaşayan Banqladeş vətəndaşlarını sonuncu dəfə yaşadıqları və ya özlərinin, yaxud əcdadlarının evinin yerləşdiyi dairənin sakinləri kimi tanıyır. Lakin ölkə xaricində yaşayan vətəndaşlar nəhayət səsvermə hüququna malik olsalar da, bunu reallaşdırmaq üçün vasitələri yox idi. Onlara faktiki olaraq seçkidə iştirak etmək imkanı verilməmişdi. Məcidər deyib: “Keçmiş seçkilər bir faciəyə çevrilmişdi – onları daxil etmək üçün əsl niyyət yox idi.” Həsinanın vəzifədən kənarlaşdırılmasından sonra ölkənin islahat komissiyası xaricdə yaşayan vətəndaşların səsverməsini təmin etmək üçün müxtəlif üsulları nəzərdən keçirib və nəticədə mobil tətbiqlə dəstəklənən poçt bülletenlərini seçib.

Xaricdə yaşayan vətəndaşların səsverməsi necə işləyəcək?

Noyabr ayının ilk həftəsi istifadəyə verilməsi planlaşdırılan “Postal Vote BD” tətbiqi xaricdə yaşayan vətəndaşlara qeydiyyatdan keçməyə və bülletenlərini izləməyə imkan verəcək. Seçki Komissiyasının baş katibi Axtar Əhməd Əl-Cəzirəyə bildirib: “Seçicilər Milli Şəxsiyyət Vəsiqəsi (NŞV) nömrələrindən istifadə edərək tətbiq vasitəsilə qeydiyyatdan keçəcəklər ki, bu da onların dairələrini müəyyən etmək üçün Seçki Komissiyasının serverinə bağlıdır.” Poçt bülletenləri daha sonra qeydiyyatdan keçmiş xarici ünvana bir səsvermə bülleteni və poçtla geri qaytarmaq üçün əvvəlcədən ünvanlanmış zərfi olan bir qabda göndəriləcək. Seçicilərə göndərilən zərflərdə QR kodu olacaq ki, bu da qəbuledici tərəfindən skan edildikdə tətbiqdə çatdırılmanı təsdiqləyəcək. Əhməd əlavə edib: “Seçimlərini qeyd etdikdən sonra seçicilər bülleteni möhürləyir və istənilən poçt şöbəsindən göndərirlər. Geri qaytarma zərfindəki ştrix kod onların irəliləyişini izləməyə imkan verir. Bülletenlər Ümumdünya Poçt İttifaqı ilə razılaşmalar əsasında birbaşa yerli geri qayıdan məmura göndərilir – səfirliklər və diplomatik missiyalar bu prosesə cəlb olunmur.” O, zərflərin Banqladeşə qaytarılarkən manipulyasiya edilməsi ilə bağlı narahatlıqları rədd edib. “Səs verildikdən və zərf möhürləndikdən sonra onu yalnız geri qaytarma məmuru açacaq. Tranzit zamanı açılmış və ya ələ keçirilmiş hər hansı zərf dərhal aşkar olunacaq,” deyib.

Banqladeşli miqrant işçilər 2024-cü il üsyanını dəstəkləyibmi?

Bəli. Keçmiş Baş nazir Şeyx Hasina 2024-cü ilin iyul üsyanı zamanı etirazçılara qarşı təzyiqləri artırdıqda, dünyanın hər yerindəki Banqladeşli miqrant işçilər etiraz əlaməti olaraq pul köçürmələrini boykot etmə kampaniyasına başladılar. Pul köçürmələri xaricdə çalışanların qazanıb ailələrinə göndərdiyi əməkhaqqılardır – bunlar Banqladeş iqtisadiyyatının böyük bir hissəsini təşkil edir. Həsinanın vəzifədən kənarlaşdırılmasından sonra gələn maliyyə ilində xaricdə yaşayan vətəndaşlar və miqrant işçilər Banqladeşə rekord miqdarda 30 milyard dollar göndəriblər. Banqladeşli işçilər 2024-cü ildə Körfəz ölkələrində Həsinanın hərəkətlərini pisləmək üçün mitinqlərə qoşulmaq riski ilə üzləşdilər. Birləşmiş Ərəb Əmirliklərində 100-dən çox işçi həbs edildi, onların çoxu yeni təyin olunmuş müvəqqəti hökumətin müdaxiləsindən sonra azad edildi. Onların hərəkətləri nəticəsində miqrant işçilərin ədalətli rəftarı və səsvermə hüququ ilə bağlı müzakirələr müvəqqəti hökumətin siyasətçiləri arasında islahatlar üzrə müzakirələrin mərkəzinə çevrilib. Məcidər deyib: “Bizim miqrant işçilərimiz millətin pul köçürmələri döyüşçüləridir – səsvermə onların haqqıdır. Onlar avtokratın devrilməsində həyati rol oynadılar, buna görə də səsvermə hüququnu təmin etmək vacibdir.”

Xaricdə yaşayan vətəndaşların səsləri Banqladeşin gələcək seçkilərində tarazlığı dəyişə bilərmi?

Keçən il Həsinaya qarşı üsyana rəhbərlik edən tələbələrin qurduğu Milli Vətəndaş Partiyasının (MVP) həmsədri Xalid Seyfulla bildirib: “Xaricdə yaşayan vətəndaşlar seçici kütləsinin 10 faizindən çoxunu, bəzi dairələrdə isə ümumi seçicilərin təxminən beşdə birini təşkil edir. Ən çox səs alan namizədin qalib gəldiyi sistemdə bu pay yaxın yarışların nəticəsini dəyişə bilər.” O, əhəmiyyətin rəqəmlərdən daha böyük olduğunu vurğulayıb. Diaspor siyasətə meyilli, maliyyə cəhətdən sabit və öz ev bölgələri ilə sıx əlaqədə olur. Onların iştirakı ölkədəki ailələrə və icmalara təsir edə bilər, həm seçici fəallığını, həm də ictimai rəyi formalaşdıra bilər. “Beləliklə, xaricdə yaşayan vətəndaşların səsverməsinin təsiri yalnız səslərin sayında deyil, həm də seçkinin ümumi əhval-ruhiyyəsində və dinamikasında hiss oluna bilər,” o əlavə edib. Onilliklər boyu səsvermə hüququndan məhrum edilən Banqladeşli xaricdə yaşayan vətəndaşların yeni qazandığı bu hüquq ölkənin seçki mənzərəsini naməlum əraziyə gətirir. Siyasi partiyalar üçün bu, Yaxın Şərq, Malayziya və Avropa boyunca milyonlarla potensial seçici ilə yeni bir kampaniya cəbhəsi açır. Siyasi partiyalar üçün ən böyük çətinlik bu geniş xarici seçici kütləsi ilə əlaqə qurmaq olacaq. Sosial mediada yalan məlumatlar və dezinformasiya da çətinliklər yaradır. Lakin Seyfulla kimi siyasətçilər hesab edirlər ki, faktlarla silahlanmış ölkə xaricindəki vətəndaşlar onlayn olaraq çox aktiv olduqları və yaxşı məlumatlandırıldıqları üçün yalanlara qarşı özləri yaxşı mübarizə apara bilirlər. “Bu mənada, onlar sadəcə dezinformasiyanın potensial qurbanları deyil – onlar həm də buna qarşı ən güclü müdafiə xəttimizdir,” o deyib.

Miqrant işçilər nə istəyir və siyasətçilər onlara nə təklif edir?

Körfəz ölkələrində yaşayan Banqladeşli miqrant işçilərdən Tahsin Şakil, bir çox işçilərin hava limanlarında üzləşdiyi pis rəftarın və səfirliklərin onların yaşadığı problemlərə laqeyd münasibətinin həll olunacağına ümid etdiyini bildirib. O, işçilərin tez-tez hava limanlarında uzun sorğu-sual edilmələrinə, sərbəst baqaj yoxlamalarına və hava limanı rəsmiləri tərəfindən kobud davranışlara məruz qaldığını, səfirliklərin isə onların şikayətlərinə tez-tez məhəl qoymadığını və ya pasport, iş təsdiqlənməsi kimi vacib sənədlərin verilməsini gecikdirdiyini təsvir edib. O deyib: “Ölkə iqtisadiyyatı bizdən asılıdır, lakin bizə üçüncü dərəcəli vətəndaş kimi baxılır.” Budur, gələcək seçkilərdə əsas namizədlərin onların narahatlıqları haqqında dedikləri:

Milli Vətəndaş Partiyası (MVP)

Tələbələrin rəhbərlik etdiyi MVP-dən Seyfulla bildirib ki, xaricdə yaşayan vətəndaşlar artıq yalnız göndərdikləri pul köçürmələrinin dəyəri baxımından qiymətləndirilməməlidir. “Bizim manifestimiz onları dövlətin yenidən qurulmasında tərəfdaşlar və xaricdə Banqladeşin səfirləri kimi tanıyır,” o deyib. Partiyasının manifesti xaricdə yaşayan vətəndaşların səsvermə hüququnu təmin etməyi, səfirliklərdə və hava limanlarında narahatçılığa son qoymağı və xaricdə sıxıntı içində olan vətəndaşlara təcili dəstək verməyi vəd edir. O, həmçinin ictimai xidmətlərə rəqəmsal girişi, geri dönənlərə dəstəyi və siyasət formalaşdırılmasında ölkə xaricindəki vətəndaşların birbaşa iştirakı üçün bir çərçivə vəd edir – onları yalnız pul köçürmələri göndərənlər kimi baxmaqdan, milli inkişafda əsas tərəfdaşlar kimi tanımaq. “Məqsədimiz sadədir: məsafə hüquqdan məhrumiyyətə səbəb olmamalıdır,” Seyfulla əlavə edib.

Banqladeş Millətçi Partiyası (BMP)

BMP-nin üzvü və Xarici İşlər Komitəsinin xüsusi köməkçisi Saimum Pərvaz bildirib ki, partiya miqrant işçilər üçün xaricdə şəraitin yaxşılaşdırılmasını prioritetləşdirəcək. “BMP dünyanın hər yerində hər bir Banqladeş səfirliyinin ölkə xaricindəki vətəndaşların rifahı üçün daha böyük məsuliyyət götürəcəyini, onların artıq narahatçılığa məruz qalmamalarını təmin edəcəyini, həmçinin iş yerləri yaratmaq və ikitərəfli ticarəti gücləndirmək üçün çalışacağını təsəvvür edir,” o deyib. O əlavə edib ki, BMP artıq diaspor icmaları ilə sıx əlaqədədir. “BMP-nin dünyanın hər yerində diaspor komitələri var. Düşünmürəm ki, BMP-nin bu qurulmuş şəbəkə vasitəsilə bu seçicilərə çatması çətin olacaq.” “BMP indi insanların həyatını yaxşılaşdırmağı hədəfləyən siyasət əsaslı siyasətə yüksək dərəcədə fokuslanıb. Biz artıq kənd təsərrüfatı, məşğulluq və təhsil sahələrində siyasətlər təqdim etmişik və gələn aylarda bunların sadə vətəndaşların həyatını necə dəyişdirəcəyini ətraflı izah edəcəyik. Buna görə də, inanırıam ki, diaspor icması BMP-yə səs verəcək.”

Banqladeş Camaat-i-İslami

Ali Məhkəmənin vəkili və Banqladeş Camaat-i-İslami partiyasından millət vəkili namizədi Şişir Münir də ölkə xaricindəki vətəndaşların narahatlıqlarının partiyanın siyasətinin mərkəzində olduğunu iddia edib. O, Əl-Cəzirəyə deyib: “Camaat xaricdə yaşayan vətəndaşların səsvermə hüququnu asanlaşdırmaq məsələsini qaldıran ilk partiya olub. Mən Seçki Komissiyasından ölkə xaricindəki vətəndaşların səsverməsini təmin etmək üçün effektiv tədbirlər görməsini tələb edən Ali Məhkəmədə ərizə qaldırdım və məhkəmə bunu qəbul etdi.” “Yaxın vaxtlarda Böyük Britaniya və Körfəzə etdiyim səfərlər zamanı Banqladeşli xaricdə yaşayan vətəndaşların Camaata səs vermək üçün yüksək motivasiyalı olduqlarını gördüm. Biz mürəkkəb torpaq və cinayət işləri ilə üzləşən ölkə xaricindəki vətəndaşlar üçün bir pəncərə xidmət mərkəzi təklif edirik. Onlar daha rahat xidmətlər istəyirlər və biz bunu təmin etmək niyyətindəyik.” “Biz həmçinin ölkə xaricindəki vətəndaşları ölkədə investisiya qoymağa təşviq edən əlverişli bir mühit yaratmağı hədəfləyirik. Onların bir çoxu Daka hava limanında baqaj idarəçiliyi ilə bağlı səhv idarəetmə və pis rəftardan narahatlıqlarını ifadə ediblər – biz bu məsələləri də həll edəcəyik.”

24 saat